Nun primeiro momento, a filosofía platónica está moi marcada pola socrática, e o obxectivo central de Platón é atopar a definición das virtudes. Preguntas como ?que é o valor?? ou ?que é a xustiza?? son típicas desta primeira etapa. Enfróntanse así as teses de Sócrates, por unha banda, e dos sofistas por outro. Para Protágoras, por exemplo, a definición de ?valor? ou de ?xustiza? non pode ser universal, senón que cada polis (cada cultura, diriamos hoxe) pode dar un sentido distinto a esta palabra. Doutra banda, Sócrates defende que ten que haber algo común a todas as posibles concepcións da xustiza e do valor. Leste ?algo común? é o que Platón chama Idea, e corresponderíase, desde un punto de vista lingüístico, coas definicións das cousas. A palabra Ideo provén do grego ?eidos?, participio de pasado do verbo ver. Neste sentido, a Idea sería ?o visto?, significado que comprenderemos mellor máis adiante, cando nos penetremos na teoría do coñecemento platónica.
Como vemos, nesta primeira etapa, a teoría das Ideas ten unha intención práctica, pois é o fundamento último ou a referencia das virtudes. Así, para saber que é a virtude ou a xustiza, non debemos buscar exemplos de actitudes virtuosas ou xustas, senón tratar de atopar que teñen en común todas estas accións para poder recibir o mesmo cualificativo. Esta Idea terminarase convertendo na medida da virtude, que será sempre externa, obxectiva, e non relativa, como pretendían os sofistas.
Na etapa de madurez, representada pola República, as Ideas pasaron de ser ese ?algo común? aos casos particulares das distintas virtudes a ser esencias, tradución habitual de ?eidos?. As Ideas son agora ?aquilo polo que unha cousa é o que é?, é dicir, a forma única de algo múltiple. O característico desta etapa é que as Ideas teñen agora unha existencia propia (tan real como a das cousas materiais), nun mundo separado. Xa non son o ?carácter común? a moitas cousas particulares, nin tampouco conceptos ou representacións mentais senón que son entidades que posúen existencia real e independente. Cada Idea é unha sustancia (ousía), algo que existe en si, como unha realidade transcendente, o cal deu lugar a moitas interpretacións distintas.
Como consecuencia desta teoría, xorde a duplicación do mundo, expresada no coñecido mito da caverna. Por unha banda estaría o mundo material (ou mundo sensible), o das cousas concretas e particulares. É o mundo do plural, o múltiple,o cambiante, o temporal, o particular, o aparente, o imperfecto? Trátase da realidade máis inmediata a nós, aquilo que podemos coñecer a través dos sentidos. Deste mundo non cabe un verdadeiro coñecemento, pois, polo menos para Platón, non é posible concibir unha verdade sometida ao cambio. Doutra banda estaría o mundo das Ideas (ou mundo inteligible), que sería o mundo da verdadeira realidade, onde as Ideas caracterízanse por ser únicas, eternas, universais, inmutables, perfectas, inmateriais. A estas realidades só se pode acceder por medio da intelixencia ou o pensamento, e son, para Platón, a verdadeira realidade. Por iso establece unha relación entre ambos os mundos, que o filósofo grego cualifica de diversos modos: participación, imitación, copia? As Ideas teñen unha presenza imperfecta nas cousas materiais, son causa delas, na medida en que son o modelo ou a esencia a partir da cal se pode dicir que unha cousa é o que é. A realidade é só unha ilusión, un reflexo da verdadeira realidade. Como se ve, a metafísica platónica implica unha valoración positiva da abstracción e un desprezo polo material.
Por tanto, as Ideas son o obxecto propio do pensamento. A súa expresión lingüística constitúe a definición que tantas veces buscase Platón nos seus diálogos. As Ideas son, en resumo, esencias no plano metafísico, conceptos verdadeiros e existentes desde un punto de vista epistemológico e definicións no plano lingüístico.
Como consecuencia desta concepción da realidade, Platón establecerá tamén posibles pontes ou ligazóns entre ambos os mundos: a alma será un deles, e conseguirá acceder ao mundo das Ideas na medida en que aspire sempre a lograr o maior grao de abstracción. Ademais, Platón afirma a existencia dunha orde dentro do mundo das Ideas: todas elas están relacionadas, pero non ?todas con todas? senón seguindo unha orde lóxica. As Ideas, segundo Platón, están ?entrelazadas? formando o que el chama ?symploké? un todo organizado e armonioso. Haberá tamén unha xerarquía de Ideas, que evoluciona ao longo dos seus diálogos. Como esquema xeral poderíase dicir que na base estarían as Ideas de obxectos materiais, despois as Ideas matemáticas, por encima delas as Ideas de virtudes morais e, na cúspide, a Idea de Ben, que é comparada co sol: igual que grazas á luz solar percibimos as cousas, a Idea de Ben ?ilumina? ao resto de Ideas, conferíndoas a inteligibilidad que nos permite coñecelas.
Como se ve, neste período de madurez a teoría platónica non ten só unha intención práctica, como nos seus inicios. Por unha banda existe, si, unha intención política, claramente identificable na República: debe gobernar aquel que é sabio, aquel que coñece as Ideas. O gobernante debe tomar as Ideas como criterio do seu mandato, e non os seus intereses persoais. Pero hai tamén unha segunda intención, científica neste caso: o obxecto da ciencia (considerada o verdadeiro coñecemento) non é outro que as Ideas.
No hay comentarios:
Publicar un comentario